Ayşe Bibi Türbesi, Kazakistan'ın güneyinde yer alan Jambul bölgesindeki Jambul şehrinde, Ayşe Bibi köyünde bulunmaktadır. Türbe, Babadcı Hatun Türbesi'nin 20 metre güneyinde yer alır. Zamanla harap olan Ayşe Bibi Türbesi, süslemeli terrakota plakalarla kaplı tuğladan yapılmış bir binadır. Kare planlı yapının köşelerinde yukarıya doğru incelen silindirik kuleler bulunur. Yapının dış ölçüleri 8,50x8,50 metre olup, duvar kalınlığı 1,60-1,65 metre arasındadır. 2002 yılında üzeri örtülmüş ve demir konstrüksiyonlu camekanla koruma altına alınmıştır. Bu dönemde kubbe ve kuzeydoğu, güneydoğu köşelerindeki kulelerin üstleri yıkık durumdaydı. Doğu, kuzey ve güney cepheleri de harap durumdaydı. Batı cephesi ise en iyi durumdaki bölümüydü. Restorasyon sırasında batı cephesi göz önüne alınarak türbenin onarımı yapılmıştır. Ayşe Bibi Türbesinin Mimari Özellikleri Türbenin silindirik köşe kulelerinin sınırladığı her cephesinin orta kısmında sivri kemerli birer eyvan bulunur. Doğu eyvanı dışındakilerde sivri kemerli bir pencere, doğu eyvanında ise sivri kemerli giriş açıklığı vardır. Batı cephesinde iki bölüm bulunur, eyvan kemerindeki üzengi hattının alt kısmında bulunan duvarlar kare plakalarla kaplıdır. Plakaların her biri ikişer silmeyle çevrili olup, ortası ışıksal yerleştirilmiş yapraklardan oluşan çiçeklerle süslüdür. Üzengi hattında üstte çökeltilmiş bölgede ortadaki eyvan kemeriyle, iki tarafındaki kesimlerde süsleme şeritleri bulunur. Kemerin iki tarafındaki alanlar ile eyvan kemeri de bitkisel öğelerle süslü içbükey kavisli bordürlerle kaplıdır. Çökeltilmiş bölgelerde eyvan kemerindeki içbükey kavis yine aynı süslemelerin olduğu üçüncü bordürle ayrılır. Bu alanın ilk üç sırası alttaki kare plakalarla, kalan yerde sekiz kollu yıldızla ve yıldızları bağlayan haç şeklinde plakalarla kaplıdır. Üsteki yıldız plakalarda birer çiçek motifi ile haç şeklindeki plakalarda yaprak motifiyle süslüdür. Ayrıca eyvan kemerinin çevresi eşkenar dörtgen plakalarla sınırlanmıştır. Köşe kuleleri yukarıya doğru daralarak yükselir ve üstleri genişleyip son bulur. İki kısım arasında çiçekle ve kıvrım dallarla süslü dışbükey kavisli süsleme bordürü bulunur. Bunun altında iki yatay bordür vardır. Alttaki bordür yan yana dizilen yıldızlardan oluşur. Bu yıldızların arasındaki boşluklarda eşkenar üçgenler vardır. Yıldızların orta kısmında gül motifi, eşkenar dörtgenlerin üstünde de asimetrik yerleşimli yaprak motifleriyle süslüdür. Üstte bulunan bordür ise sekiz kollu yıldızlarla ve bunları bağlayan haç şeklinde plakalardan oluşur. Yıldızların üzeri çiçek motifi, haç plakalarının üzeri de geometrik motiflerle süslüdür. Kulelerin diğer kısımları da cephenin altında kullanılan kare plakalarla kaplıdır. Ayşe Bibi Türbesinde kulelerde 3,40 metre seviyesinde terrakotadan yazı kuşağı bulunur. Güneybatıdaki kulede 4 adet, kuzeybatıdaki kulede ise 3 yazılı terrakota plaka yer alır. Bu yazılar Farsçadır. İçeriğinde 13. yüzyılda yaşamış olan İranlı şair Sadi-i Şirazi'nin yazdığı "Gülistan" adlı eserinin bir beytinin ilk mısrasının bu iki kulede yazılı olduğu görülür. Plakaların iki kulede sağdan ilklerinde harfe benzer şekiller görülse de bunların ne anlama geldiği anlaşılamamıştır. Güneybatı kulesindeki ikinci plakada bulunan "felek" yazısının hasarlandığı ve buradaki mısranın okunmasıyla birlikte ikinci plakayla dördüncü plakanın yer değiştirdiği görülmüştür. Kuzeybatı kuledeki yazılarda da "felek" kelimesinde bulunan "k" harfi hasar görmüştür. Türbenin batı cephesindeki terrakota plakalar arasında sıva yoktur. Plakalar arka yüzeylerindeki üçgen prizmaya benzer çıkıntılar sayesinde duvara monte edilmiştir. Duvarla bağlantı teller ve özel dişli çıkıntılarla sağlanmıştır. Bu terrakota plakalar üzerinde 64 farklı motif kullanıldığı ve motiflerin güney Kazakistan bölgesinin özelliklerini taşıdığı görülmüştür. Ayşe Bibi Türbesi girişi doğu cephesinde bulunan eyvan içindeki sivri kemerli açıklıktan sağlanır. Yapıya ait inşa kitabesi bulunmamaktadır. Araştırmacılar yapının mimari özelliklerini dikkate alarak, 11. ve 12. yüzyıllarda inşa edildiğini belirtirler. Ayşe Bibi hakkında iki görüş bulunur. Bazı kaynaklar Hakim Ata'nın kızı olduğunu ve Karahan'a gelin gideceği dönemde öldüğünü, bazı kaynaklar ise Selçuklu Sultanı Alp Arslan'ın kızı olduğunu ve kızının Karahanlı hükümdarı olan Şems-ül Mülk Nasır bin İbrahim'in karısı olduğunu belirtir. Bu bölgede ayakta kalmış en eski türbe olan Ayşe Bibi Türbesi, en eski yapılardan biridir. Ayşe Bibi Türbesi sade bir iç mekâna sahip olsa da dışarıdaki terrakota plakalar üzerindeki yoğun işlemelerle dikkat çekici bir yapıdır. |
Nevra
12 Temmuz 2024 CumaAyşe Bibi Türbesi'nin restore edilmeden önceki durumu nasıldı? Restorasyon çalışmaları sırasında hangi kısımlar özellikle onarıldı?
Cevap yazAdmin
12 Temmuz 2024 CumaMerhaba Nevra,
Ayşe Bibi Türbesi'nin restore edilmeden önceki durumu oldukça harap ve bakımsızdı. Zamanla yapının çeşitli kısımlarında çatlaklar ve yıpranmalar meydana gelmişti. Özellikle türbenin dış cephesi ve iç mekanları ciddi anlamda zarar görmüştü.
Restorasyon çalışmaları sırasında öncelikle yapının temel yapısı güçlendirildi ve dış cephedeki bozulmalar onarıldı. Daha sonra, türbenin iç kısımlarındaki detaylı süslemeler ve yazılar dikkatlice restore edildi. Özellikle tarihi dokunun korunmasına özen gösterildi ve özgün malzemeler kullanılarak yapının eski görkemi tekrar kazandırıldı.
Bu önemli restorasyon çalışmaları sayesinde Ayşe Bibi Türbesi, hem yerli hem de yabancı turistlerin ilgisini çekmeye devam ediyor.
Sevgiler,